بررسی تنوع و جمعیت پرندگان خشکی زی حاشیه تالاب میانگران در دو فصل زمستان و بهار

بررسی تنوع و جمعیت پرندگان خشکی زی حاشیه تالاب میانگران در دو فصل زمستان و بهار
بهروز بهروزی راد
تاریخ دریافت: 11/05/96 تاریخ پذیرش: 11/9/96
چکیده
در این بررسی 32 گونه پرنده خشکی زی، از 17 تیره در حاشیه تالاب میانگران شناسایی شد. شناسایی پرندگان هرماه یک روز از دی‌ماه سال 1395 تا پایان خردادماه سال 1396 با پیاده‌روی در حاشیه تالاب با دوربین چشمی 10×40 زایس و تلسکوپ 15×60 به روش مشاهده مستقیم و تمام شماری Total count با هدف بیان اهمیت بوم سازگان تالابی میانگران برای پرندگان خشکی زی انجام‌شده است. درمجموع 1643 پرنده خشکی زی شمارش شد که بیشترین تعداد در بهمن‌ماه 386 قطعه و کمترین تعداد در خردادماه 209 قطعه و بیشترین جمعیت پرندگان 970 قطعه در زمستان و کمترین جمعیت در بهار 673 پرنده شمارش‌شده است. بیشترین یکنواختی در اسفندماه (691/0) و کم‌ترین یکنواختی در خردادماه (448/0) بود. بیشترین تنوع گونه‌ای مارگالف، شانون، و منهینیک در اسفندماه به ترتیب 926/4، 807/1 و 854/2 بود. تنوع β ویتاکر، هریسون و ویلیام در بین دو فصل زمستان و بهار صفر بود. ضریب تشابه بین جامعه پرندگان خشکی زی در دو فصل زمستان و بهار 5/95 درصد و تفاوت اقلیدسی 22/125 بود. آزمون t نشان داد تفاوت معنی‌داری بین جمعیت و تعداد گونه در دو فصل بهار و زمستان باحدود اطمینان 95 درصد وجود ندارد. این بررسی نشان داد نقش تالاب میانگران برای تامین زیستگاه برای پرندگان خشکی زی نیز دارای اهمیت است و بایستی در مدیریت و حفاظت آن مورد توجه قرار گیرند.
کلمات کلیدی: پرندگان خشکی زی، جمعیت، تنوع گونه، تالاب میانگران

مقدمه
در دهه‌های اخیر شاخص‌های محیط زیستی در سطح وسیعی موردتوجه مدیران محیط‌زیست قرارگرفته و در 4 دهه گذشته به‌منظور ارزیابی تغییرات محیط‌زیست، علائم هشدار اولیه اکولوژیک، برای بیان تغییرات و همچنین به‌منظور سنجش روند تغییرات در منابع اکولوژیک مورداستفاده قرارگرفته‌اند (11). جوامع انسانی برای شناخت شرایط کنونی یا پیش‌بینی شرایط آتی بوم‌سازگان‌های تالابی به شاخص‌های ساده و قابل تفسیر نیاز دارند (4). این شاخص‌ها به متخصصین تالاب شناس اجازه می‌دهند تا تغییرات مهم تالاب‌ها را شناسایی نمایند (3). جوامع اولیه از شاخص‌هایی مانند مهاجرت‌های فصلی پرندگان به تالاب‌ها یارویش و گلدهی گیاهان آبزی در فصل بهار به‌عنوان علایمی برای بیان تغییر شرایط زیستی تالاب‌ها استفاده می‌کردند (1). در دهه 1920 شاخص‌هایی مانند شفافیت آب به‌منظور تعیین شرایط محیط‌زیست تالاب‌ها به کار گرفته‌شده است (14). ارزیابی شرایط اکولوژیکی تالاب‌ها در اتخاذ تصمیمات مدیریتی، نظارتی و زیستی، نیاز به شاخص‌ها را روزبه‌روز افزایش داده است. شاخص‌های محیط‌زیست تغییرات قابل ‌اندازه ‌گیری در بعضی از بخش‌های بوم‌سازگان را منعکس می‌کنند (32). تغییرات جمعیت و تنوع گونه‌ای پرندگان وابسته به بوم‌سازگان‌های تالابی نیز به‌عنوان شاخص‌های سلامت تالاب‌های بکار برده شده‌اند (4 ،7 و 31). تالاب‌ها بوم‌سازگان ‌های پیچیده‌ای هستند که حدود 6 درصد از سطح کره زمین را به خود اختصاص داده‌اند و جزو آسیب‌پذیرترین منابع طبیعی محسوب می‌شوند (2). از سوی دیگر بوم‌سازگان‌های تالابی منابعی با چندین عملکرد هستند که رفاه اجتماعی قابل‌توجهی را برای بشر تأمین می‌کنند (23). بنابراین مدیریت پایدار این سرمایه‌ها امری ضروری است. تالاب‌ها نه‌تنها برای بقاء پرندگان آبزی نقش مهمی دارند، بلکه حافظ جامعه پرندگان خشکی زی نیز می‌باشند (1، 22 و 28). به همین دلیل تغییرات جمعیت و تنوع گونه‌ای پرندگان در فصول مختلف سال شاخص‌های مناسبی برای نشان دادن وضعیت سلامت تالاب‌ها می‌باشند و برای بیان کیفیت و مدیریت تالاب‌ها استفاده‌شده‌اند (2). به همین منظور شمارش همه‌ساله پرندگان آبزی در تالاب‌های جهان توسط Wetland International از سال 1960 انجام می‌شود. مطالعاتی نظیر تعیین تنوع گونه و شبکه غذایی پرندگان تالاب زی در تالاب حفاظت‌شده پایا اندیا در کشور مالزی (32)، تعیین ترکیب گونه، فراوانی نسبی و توزیع پرندگان دریاچه تانا در اتیوپی (3)، تراکم گونه و تنوع پرندگان آبزی در تالاب یانکاری نیجریه (1)، شناسایی و مقایسه جمعیت پرندگان تالاب‌های بین‌المللی کلاهی و تیاپ در تنگه هرمز (6)، تغییرات جمعیت پرندگان سلکه و سیاه کشیم (17)، تنوع پرندگان آبزی هور بامدژ (18)، تعیین تراکم پرندگان تالاب شادگان (30) بررسی تغییرات تنوع و فراوانی پرندگان آبزی و کنار آبزی زمستان گذران در تالاب‌های حاشیه خزر (18) و پرندگان آبزی زمستان گذران در تالاب‌های گیلان، مازندران و گلستان و طبقه‌بندی ارزش
تالاب‌ها بر اساس معیارهای پرندگان (20) انجام‌شده است. در ارتباط با پرندگان خشکی زی وابسته به تالاب‌ها،Rotenberry در (1985) روی تنوع، فراوانی و ترکیب جمعیت پرندگان خشکی زی (24)، کریمی نژاد و همکاران (1393) آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های کشاورزی در تالاب شادگان با شاخص پرندگان بررسی نموده‌اند (19)، بهروزی راد (1396) ساختار جامعه و تنوع پرندگان دریاچه سد شهدای رامشیر در فصول زمستان و بهار به‌عنوان شاخص بین دریاچه‌های پشت سدها و تالاب‌های طبیعی بررسی نموده است (10). Behrouzi- Rad (2014)، جمعیت، تنوع گونه‌ای و تشابه پرندگان آبزی بخش‌های آلوده و غیر آلوده تالاب تالاب میانگران را به عنوان شاخص آلودگی بررسی کرده است (4). اطلاعات به‌دست‌آمده از چنین مطالعاتی نشان می‌دهند که علاوه بر تشخیص اولویت‌های حفاظتی و تحقیقاتی برای تعیین تنوع زیستی جهانی پرندگان، و درنهایت به توسعه و پیشرفت در حفاظت از محیط‌زیست زیستگاه‌های آبی و پرندگان به همراه استفاده معقول از این منابع کمک نمود. به همین دلیل هدف از انجام این تحقیق شناسایی وتعیین تنوع گونه‌ای پرندگان خشکی زی در حاشیه تالاب میانگران در دو فصل زمستان 1395 و بهار1396 و همچنین مقایسه شاخص‌های تنوع آن‌ها به عنوان شاخص وضعیت تالاب میانگران بوده است.

مواد و روش‌ها
منطقه مورد مطالعه
تالاب میانگران در 2 کیلومتری شهر ایذه در موقعیت جغرافیایی 49 درجه و 45 دقیقه طول شرقی و 31 درجه و 45 دقیقه عرض شمالی در استان خوزستان قرار دارد شکل (1). تالاب دائمی است. مساحت آن در زمستان 1256 هکتار و در فصل تابستان حدود 380 هکتار است (5). آب تالاب از فاضلاب شهر ایذه و

پساب‌های روان سطحی و بارندگی تأمین
می‌شود. ارتفاع آن از سطح دریا 822 متر است (5). برابر با طبقه‌بندی کنوانسیون رامسر این تالاب در گروه تالاب‌های داخلی 1 در طبقه تالاب‌های آب شیرین 2 و در دسته مردابی 3 قرار دارد (23). در فهرست زیستگاه های مهم پرندگان در خاورمیانه (IBA)4 ثبت شده است (12)

تالاب میانگران شهر ایذه

مسیر و محدوده شمارش پرندگان

شکل 1: موقعیت جغرافیایی تالاب میانگران و مسیر شمارش پرندگان خشکی زی در حاشیه تالاب
منبع (Google earth, 2017)

روش شمارش پرندگان
شناسایی و شمارش پرندگان خشکی زی حاشیه تالاب میانگران به مدت 6 ماه از دی‌ماه 1395 تا خرداد 1396 با پیاده‌روی در اطراف تالاب در هفته سوم هرماه با دوربین چشمی 10x 40 زایس و تلسکوپ 15×60 با مشاهده مستقیم و تمام شماری 1 انجام‌شده است. سازمان بین‌المللی تالاب ها 2 این روش را برای شمارش پرندگان در زیستگاه‌های تالابی توصیه و از سال 1960 بکار می‌برد (7 و 8). شمارش‌ پرندگان از ساعت 8 صبح، تا 12 ظهر با تلسکوپ و دوربین چشمی انجام‌گرفته است. فلش‌ها مسیر حرکت و نقاط شمارش را در شکل (1) نشان می‌دهند. فواصل نقاط شمارش

حدود 500 متر انتخاب‌شده است تا هم از تکرار شمارش جلوگیری شود و هم پوشش کامل بخش حاشیه تالاب که پرندگان خشکی زی بر روی زمین و یا پوشش گیاهی دیده می‌شدند، شمارش شوند. با استفاده از داده‌های حاصل از شمارش پرندگان تعداد کل گونه‌ها، فراوانی نسبی به‌صورت ماهانه و فصلی تعیین گردید. شاخص‌های تنوع زیستی در این مطالعه با استفاده نرم‌افزار Past (13) که در جدول (1) نشان داده‌شده است، محاسبه شدند. نرمال بودن توزیع پرندگان در دو فصل با ازمون کملوگروف- اسمرینوف و اختلاف بین جمعیت و تعداد گونه پرندگان در دو فصل با آزمون t سنجیده شد (13).

جدول 1: شاخص‌های تنوع زیستی محاسبه‌شده در این مطالعه
نام شاخص فرمول توضیح منبع

شاخص شانون-وینر
= شاخص شانون- وینر N= تعداد کل افراد جامعه = تعداد افراد مربوط به هرگونه، =نسبت تعداد هریک از گونه‌های پرنده به تعداد کل پرندگان مشاهده‌شده. Hammer, 2012
Shannon and Weaver., 1963
شاخص سیمپسون
1-D=شاخص تنوع گونه‌ای سیمپسون، N=تعداد کل افراد در نمونه، ni=تعداد افراد گونه i ام Simpson, E. H., 1949
شاخص غنای گونه‌ای مارگالف
R = شاخص مارگالف S = تعداد گونه‌های شمرده‌شده N = تعداد کل افراد شمرده‌شده در نمونه
E= میزان شاخص تراز زیستی = مقدار نمایه شانون- وینر S= تعداد گونه در نمونه شمارش‌شده در جامعه Hammer, 2012
Marques et al., 2009
شاخص یکنواختی پیت
E= شاخص یکنواختی پیت، H' =شاخص تنوع شانون-وینر، S تعداد گونه موجود در نمونه Hammer, 2012

شاخص غالبیت
d= شاخص غالبیت، N= تعداد افراد موجود در نمونه، Nmax= تعداد حداکثر افراد یک‌گونه Hammer, 2012
Marques et al., 2009
ضریب تشابه در صد P=∑minimum(P1j,P2j) در این رابطه P= درصد تشابه بین دو جامعه، P1j= درصد گونه i در نمونه 1، P 2j= درصد گونه i در نمونه 2 Hammer, 2012

ضریب تفاوت اقلیدسی
Euclidean Distance

: = ضریب تفاوت اقلیدسی Euclidean بین دو جامعه j و k، djk = میانگین ضریب تفاوت بین دو جامعه
j= تعداد افراد گونه i در نمونه j، Xk تعداد افراد گونه i در نمونه k، n = تعداد کل گونه‌های موجود در نمونه‌ها
Hammer, 2012

تنوع β
Bw= شاخص ویتاکر، S= تعداد گونه در منطقه و a= میانگین تعداد گونه Wittaker 1972

نتایج
مجموع پرندگان خشکی زی شمارش‌شده در اطراف تالاب میانگران 1643 پرنده از 17 خانواده و 32 گونه بود. در فصل بهار 32 گونه و در فصل زمستان 30 گونه پرنده خشکی زی در اطراف تالاب مشاهده و شمارش شد. در زمستان 1395، 970 و در بهار سال 1396، 673 پرنده شمارش شد. بیشترین جمعیت پرندگان در بهمن‌ماه به تعداد 386 قطعه و کمترین جمعیت پرندگان در خردادماه به تعداد 209 قطعه شمارش شد (جدول 1). از میان 17 خانواده مشاهده‌شده در طول 6 ماه چلچله ییان با 194 قطعه بیشترین تعداد و کمترین
تعداد خانوادههدهدیان و صعوه ییان با یک قطعه شمارش‌شده است (جدول 3). درصد فراوانی نسبی پرندگان خشکی زی در فصول زمستان و بهار در شکل (2) نشان داده‌شده است. فهرست تیره و تعداد گونه‌های هر یک از تیره‌ها در جدول (3) و روند جمعیت پرندگان خشکی زی حاشیه تالاب میانگران در فصول زمستان و بهار در شکل (3) نشان داده‌شده است. روند جمعیت از دی‌ماه به خردادماه روند کاهشی بوده است. در زمستان 1395 بیشترین در صد فراوانی نسبی را چلچله 90/16 درصد و کمترین فراوانی را صعوه ابرو سفید، هدهد و چکاوک کوچک هریک با 10/0 درصد دارا بودند. در فصل بهار بیشترین فراوانی را پرستو با 99/21 درصد و کم‌ترین فراوانی را صعوه ابرو سفید و چکاوک آسمانی هر یک با 15/0 دارا بودند. گونه سنقر سفید در فصل بهار مشاهده نشد.

جدول 2: فهرست، تعداد و در صد فراوانی نسبی پرندگان خشکی زی شمارش‌شده در زمستان 1395 و بهار 1396 در حاشیه تالاب میانگران
در صد فراوانی بهار جمع بهار خرداد اردیبهشت فروردین در صد فراوانی زمستان جمع زمستان اسفند بهمن دی نام علمی نام گونه
90/0 6 3 1 2 23/1 12 4 3 5 Ciconia ciconia* لک‌لک
75/0 5 0 2 3 50/0 5 2 1 2 Falco tinnunculus* دلیجه
0 0 0 0 0 30/0 3 2 1 0 Circus macrourus* سنقر سفید
45/0 3 1 1 1 70/0 7 3 2 2 Circus aeruginosus* سنقر تالابی
45/0 3 1 2 0 20/0 2 0 1 1 Buteo buteo * سارگپه معمولی
13/7 48 7 18 23 46/5 53 16 23 14 Streptopelia turtur قمری معمولی
94/5 40 11 12 17 25/5 51 16 21 14 Streptopelia senegalensis قمری خانگی
57/3 24 5 10 9 96/1 19 8 5 6 Streptopelia decaocta یاکریم
11/4 27 6 12 9 36/5 52 11 23 18 Columba livia کبوتر چاهی
34/16 110 54 11 45 90/16 164 12 87 65 Hirundo rustica چلچله
93/1 13 1 1 11 78/2 27 5 10 12 Riparia riparia چلچله رورخانه ای
97/2 0 0 0 0 30/0 3 1 2 0 Hirundo obsoleta چلچله بیابانی
99/21 148 49 87 12 46/15 150 54 29 67 Apus apus پرستو
41/3 23 3 9 11 81/3 37 11 14 12 Apus melba پرستو شکم سفید
78/1 12 3 2 7 27/2 22 6 4 12 Merops persicus زنبورخوار گلوخرمایی
30/0 2 1 0 1 10/0 1 0 0 1 Upupa epop هدهد
32/8 56 4 11 41 71/13 133 23 65 45 Galerida cristata چکاوک‌کاکلی
15/0 1 1 0 0 50/0 5 0 3 2 Alauda arvensis چکاوک آسمانی
08/2 14 5 5 4 65/1 16 6 3 7 Melanocorypha calandra طرقه چکاوک
15/0 1 0 0 1 10/0 1 1 0 0 Clanderella rufescens چکاوک کوچک
83/2 19 9 2 8 44/1 14 6 5 3 Motacila cinerea دم جنبانک خاکستری
97/2 20 9 8 3 64/1 16 7 4 5 Motacila alba دم جنبانک ابلق
30/0 2 1 0 1 20/0 2 0 2 0 Motacila citreola دم جنبانک سر زرد
60/0 4 1 1 2 60/0 6 3 1 2 Pycnonotus leucotis بلبل خرما
15/0 1 0 1 0 10/0 1 1 0 0 Prunella ocularis صعوه ابرو سفید
90/0 6 1 2 3 60/0 6 2 3 1 Acrocephalus stentoreus سسک پر صدا
90/0 6 1 2 3 62/0 6 1 3 2 Oenanthe isabellina چکچک دشتی
5/1 10 3 4 3 62/0 6 3 3 0 Emberiza calandra زردپره‌مزرعه
5/1 10 2 5 3 40/0 4 4 0 0 Emberiza melanocephala زرد پر سرسیاه
67/2 18 6 7 5 47/2 24 11 2 11 Passer hispaniolensis گنجشک سینه سیاه
49/5 37 21 12 4 83/7 76 12 41 23 Passer domesticus گنجشک خانگی
60/0 4 0 4 0 74/4 46 9 25 12 Corvus corone کلاغ‌ابلق
1643 673 209 232 232 100 970 240 386 344 جمع تعداد
- - 224 بهار میانگین - 323 زمستان میانگین
32 30 24 26 26 - 32 28 28 25 32 جمع گونه
• حمایت‌شده

شکل 2: درصد فراوانی نسبی پرندگان خشکی زی تالاب میانگران در زمستان 1395 و بهار 1396
جدول 3: فهرست خانواده، تعداد گونه و جمعیت پرندگان خشکی زی حاشیه میانگران در زمستان 1395 و بهار 1396
نام فارسی تیره نام علمی تیره تعداد گونه در زمستان تعداد پرنده در زمستان تعداد گونه در بهار تعداد پرنده در بهار
گنجشکیان Paseridae 2 100 2 55
چکاوکیان Alaudidae 4 155 4 72
دم جنبانکیان Motacelidae 3 32 3 41
شاهینیان Falconidae 1 5 1 5
قوشیان Accipiteridae 3 12 2 6
کلاغیان Corvidae 1 46 1 4
سسکیان Sylvidae 1 6 1 6
پرستویان Apodidae 2 187 2 171
چلچله ییان Hirundinidae 3 194 2 123
کبوتریان Columbidae 4 175 4 139
لک‌لکیان Ciconiidae 1 12 1 6
هدهدیان Epudidae 1 1 1 2
زنبورخواریان Meropidae 1 22 1 12
بلبل خرمایان Pycnonotidae 1 6 1 4
صعو ه ییان Prunellidae 1 1 1 1
توکایان Turdidae 1 6 1 6
زرده پریان Embrizidae 2 10 2 20
جمع 15 32 970 30 673

شکل 3: روند جمعیت پرندگان خشکی زی حاشیه تالاب میانگران در زمستان 1395 و بهار 1396

پرندگان خشکی زی شناسایی‌شده ازنظر رژیم غذایی به 4 گروه طبقه‌بندی شدند:
الف: دانه‌خواران که اغلب در زمین‌های حاشیه تالاب مشاهده می‌شدند. این ‌گونه‌ها در منطقه غالب بودند. در 6 ماه فصل زمستان و بهار مشاهده شدند. در فصل زمستان جمعیت بیشتری نسبت به بهار داشتند. از این گروه تیره زردپره ییان Emberizidae نمونه شاخص می‌باشد
ب- حشره‌خواران، از این گروه چلچله‌ها و پرستوها را می‌توان نام برد که در حال صید حشرات بر فراز تالاب مشاهده می‌شدند.
پ- همه جیز خواران در حواشی تالاب بر روی زمین و یا پوشش گیاهی مشاهده می‌شدند. این ‌گونه‌ها در اطراف تالاب در بخش‌هایی که دارای مواد غذایی و امنیت باشند مشاهده می‌شدند. از این گروه کلاغ ابلق نمونه بارزی است
ج- گوشت‌خواران در اطراف تالاب بر روی زمین یا پوشش گیاهی مشاهده می‌شدند.
پرندگان شکاری همانند دلیجه و سارگپه و سنقر سه گونه گوشت‌خوار مشاهده‌شده در اطراف تالاب بودند. این ‌گونه‌ها از خزندگان، پرندگان کوچک‌جثه و یا هر نوع مواد گوشتی در حاشیه تالاب استفاده می‌کردند.
شاخص‌های تنوع زیستی پرندگان خشکی زی اطراف تالاب میانگران
در جدول (4) شاخص‌های تنوع زیستی پرندگان خشکی زی اطراف تالاب میانگران نشان داده‌شده است. بیشترین شاخص فیشتر الفا در اسفندماه و (125/8) و بیشترین شاخص برگر-پارکر در اردیبهشت‌ماه (375/0) بود. غالبیت شاخص سیمپسون در خردادماه بیشتر بقیه ماه‌ها بود. ضریب تشابه بین جامعه پرندگان خشکی زی در فصل زمستان و بهار 5/95 درصد و تفاوت اقلیدسی 22/125 به دست آمد. تنوع β بین دو فصل صفر به دست آمد که حاکی از تشابه پرندگان خشکی زی در دو فصل زمستان و بهار می‌باشد.

جدول 4: شاخص‌های تنوع زیستی پرندگان خشکی زی حاشیه تالاب میانگران در زمستان 1395 و بهار 1396
دی بهمن اسفند فروردین اردیبهشت خرداد
Dominance_D 108/0 113/0 086/0 098/0 166/0 149/0
Simpson_1-D 891/0 886/0 913/0 901/0 833/0 850/0
Shannon_H 589/2 560/2 854/2 697/2 467/2 377/2
Evenness_e^H/S 532/0 461/0 619/0 570/0 453/0 448/0
Brillouin 462/2 438/2 662/2 517/2 294/2 204/2
Menhinick 348/1 425/1 807/1 707/1 701/1 676/1
Margalef 109/4 533/4 926/4 590/4 590/4 321/4
Equitability_J 804/0 768/0 856/0 827/0 757/0 747/0
Fisher_alpha 197/6 936/6 215/8 509/7 509/7 051/7
Berger-Parker 194/0 225/0 225/0 194/0 375/0 263/0

ارتباط بین جمعیت و تعداد پرندگان در دو فصل زمستان و بهار با آزمون های Autocorelation و Cross corelation در شکل 4 نشان داده شده است.

آزمون Autocorrelation آزمون Cross correlation
شکل 4: ارتباط بین جمعیت و تعداد پرندگان در دو فصل زمستان 1395 و بهار 1396

بحث و نتیجه‌گیری
از ایران تاکنون 525 گونه پرنده گزارش‌شده است که 422 گونه آن خشکی زی است (15) در تالاب میانگران 32 گونه (58/7 درصد) از پرندگان خشکی زی ایران حضور داشت. درمجموع در زمستان سال 1395، 970 پرنده و در بهار سال 1396، 673 پرنده مشاهده شد که دلیل کاهش جمعیت در فصل بهار، احتمالاً رفتن پرندگان خشکی زی به زیستگاه‌های جوجه آوری است. هرچند که تشابه در بین جمعیت و تعداد گونه‌های پرندگان خشکی زی 5/95 درصد و تفاوت اقلیدسی 22/125 بود. مقایسه جمعیت و تعداد گونه پرندگان خشکی زی در دو فصل زمستان و بهار اطراف تالاب میانگران نشان داد که تفاوت معنی‌داری با حدود اطمینان 95% وجود نداشت شکل (4). تفاوت اقلیدسی بین جامعه پرندگان در دو فصل نیز کوچک (22/125) بود که حاکی از عدم وجود اختلاف قابل توجه بین جامعه پرندگان خشکی زی است

تعداد گونه در بین 6 ماه بین 25 و 28 گونه نوسان داشت. بیشترین گونه در فصل زمستان 32 گونه و در فصل بهار 30 گونه حضور داشت (جدول 2). فاضلاب شهر ایذه از بخش جنوب غربی وارد تالاب می‌شود. این بخش تالاب آلوده‌تر است و محل تجمع حشرات بیشتری می‌باشد. به همین دلیل پرندگان حشره‌خوار مثل پرستو Apus apus اغلب در این بخش بیشتر مشاهده می‌شدند. در اطراف کانال فاضلاب اغلب دم جنبانک ها در حال تغذیه از حشرات روی زمین مشاهده می‌شدند. این یافته با یافته‌های یزدانی (1387) در تالاب شادگان همخوانی دارد. وی تنوع پرندگان بخش آلوده تالاب شادگان را بیشتر از بخش‌های غیر آلوده گزارش کرده است و دلیل آن را وجود مواد غذایی بیشتر برای پرندگان حشره‌خوار و همه‌چیزخوار ذکر کرده است (31). پرندگان خشکی زی در مکان‌های با پوشش گیاهی بیشتر مشاهده می‌شدند. چون پرندگان پوشش گیاهی اطراف تالاب به‌عنوان مکان استراحت و اختفا استفاده می‌کردند. پرندگان خشکی زی در اطراف تالاب میانگران اغلب بر روی پوشش گیاهی مشاهده شدند. این یافته با یافته‌های شایان کیا در سال 1386 مطابقت دارد. وی وابستگی پرندگان به پوشش گیاهی را در تالاب گاوخونی بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که در بخش‌های با پوشش گیاهی بیشتر، تنوع پرندگان بیشتر است (29). سپید نامه (1387) وابستگی پرندگان آبزی به بخش‌های مختلف تالاب میانگران را بررسی و گزارش نموده است که تنوع و تراکم پرندگان آبزی در بخش‌های با پوشش گیاهی تالاب میانگران بیشتر است (27). این نتیجه با یافته‌های این تحقیق مطابقت دارد هرچند که ازنظر شرایط زیستی پرندگان آبزی و پرندگان خشکی زی متفاوت هستند ولی در بقاء هر دو گروه پوشش گیاهی نقش اساسی دارد. پوشش گیاهی تالاب‌ها هم‌مکان تغذیه و هم‌مکان اختفا و استراحت پرندگان خشکی زی و آبزی می-باشند (3). Boyd (2001) تنوع گونه‌ای بافر زون تالاب‌ها را در ماساچوست بررسی و ارتباط پرندگان را با پوشش گیاهی را در مناطق تالابی تائید کرده است (11). یافته این تحقیق با یافته‌های وی مطابقت دارد. اطلاعات به‌دست‌آمده از این تحقیق یافته‌های خلیلی پور و همکاران در سال 1383 را نیز تائید می‌کند. زیرا آن‌ها تنوع پرندگان تالاب‌های حاشیه خزر را بررسی و تنوع پرندگان کنار آبزی در بخش‌های با پوشش گیاهی را بیشتر از بقیه تالاب‌ها گزارش کرده‌اند (18). خالقی زاده و بهروزی راد در سال 1379 تنوع پرندگان سلکه را بررسی و گزارش نموده‌اند که در فصل زمستان تنوع و تراکم پرندگان در تالاب سلکه بیشتر از فصل بهار است. هرچند که آن‌ها پرندگان آبزی و کنار آبزی تالاب سلکه را بررسی کرده بودند ولی حضور بیشتر پرندگان در فصل زمستان نشان از زمستان گذرانی پرندگان در تالاب سلکه بوده (17)، در تالاب میانگران بااین‌که تنوع و تعداد پرندگان در فصل زمستان بیشتر بود (جدول 2)، ولی این تفاوت معنی‌دار نبود. چون احتمالاً اغلب گونه‌های پرندگان خشکی زی تالاب میانگران بومی منطقه هستند و در تمام 6 ماه دو فصل در منطقه حضور داشتند. بهروزی راد در سال 1381 تنوع و تراکم پرندگان آبزی تالاب‌های کلاهی و تیاب را بررسی کرده و گزارش نموده است که در فصل زمستان تنوع و تراکم پرندگان بیشتر است (6). سپهری نیا و بهروزی راد در سال 1380 پرندگان آبزی و خشکی زی تالاب بندعلی خان را بررسی و گزارش نموده‌اند که تالاب بندعلی خان نه‌تنها برای پرندگان آبزی مهم است بلکه برای حفاظت پرندگان خشکی زی نقش اساسی دارد (28). یافته‌های این تحقیق نتایج مطالعات آن‌ها را تائید می‌کند چون در تالاب میانگران 32 گونه پرنده خشکی زی در دو فصل زمستان و بهار شناسایی شد که تنوع قابل‌ملاحظه‌ای است. یوسفیان و همکاران در بررسی تنوع و تراکم پرندگان شادگان به این نتیجه رسیده‌اند که در بخش‌های کم‌عمق تالاب شادگان تراکم پرندگان کنار آبزی بیشتر است. یافته‌های این تحقیق نیز نشان داد که تنوع پرندگان در بخش‌های کم‌عمق‌تر بیشتر از سایر بخش‌ها است چون پوشش گیاهی در بخش‌های کم‌عمق تالاب بیشتر است بنابراین بیشتر پرندگان خشکی زی در حواشی تالاب‌ دیده می‌شدند. بهروزی راد در سال 1391 در مطالعه تأثیر کیفیت آب بر تنوع پرندگان در تالاب میانگران به این نتیجه رسیده بود که تنوع پرندگان آبزی و کنار آبزی در بخش جنوب غربی تالاب میانگران بیشتر از سایر بخش‌های تالاب است (4). یافته این تحقیق مؤید یافته‌های وی می‌باشد. مطالعات سازمان آب و برق خوزستان در سال 1379 نشان می‌دهد که فاضلاب شهر ایذه به بخش جنوب غربی تالاب میانگران می‌ریزد (16)، یافته‌های این تحقیق نشان داد که از آن سال تاکنون تغییری در ریزش فاضلاب به تالاب میانگران به وجود نیامده است و هنوز فاضلاب میانگران به تالاب ایذه تخلیه می‌شود. این امر سبب جذب پرندگانی که از میان آلودگی‌ها مواد غذایی را یافته و تغذیه می‌کنند، می‌شود ولی این پرندگان با پرواز از این مناطق آلوده به سایر مناطق آلودگی را انتقال می‌دهند. در این بخش تالاب پرندگان حشره‌خوار بیشتر دیده می‌شدند. گونه چکاوک‌ها و کبوتریان در زمین‌های کشاورزی و گونه‌های سسک ها بر روی نی‌زارها مشاهده می‌شدند. این یافته با یافته‌های شایان کیا در سال 1386 مطابقت دارد (29). در حاشیه تالاب میانگران علاوه بر پرندگان خشکی زی 11 گونه پرنده کنار آبزی شناسایی و شمارش‌شده است (7). بهروزی راد (1395) تغییرات سه‌ساله 1374، 1384 و 1394 پرندگان تالاب کانی برازان را بررسی و به این نتیجه رسیده است که جمعیت و تنوع گونه‌ای پرندگان در ارتباط با میزان آب تالاب می‌باشد (9). یافته‌های وی با نتایج به‌دست‌آمده از این تحقیق همخوانی دارد. زیرا تنوع و تعداد پرندگان در فصل بهار که آب و مساحت تالاب میانگران کم‌تر از زمستان بود، کم‌تر بود (جداول 2 و 3). آنچه از اطلاعات و مشاهدات به‌دست‌آمده از این تحقیق مشخص می‌شود، قبول این واقعیت است که تالاب میانگران علاوه بر حفاظت و نگهداری پرندگان آبزی و کنار آبزی برای بقاء پرندگان خشکی زی نیز بسیار مهم است و حضور 17 تیره و 32 گونه در دو فصل زمستان 1395 و بهار 1396 موید آن است، ولی دستخوش دگرگونی‌های بنیادی شده و میزان این دگرگونی‌ها در سال‌های اخیر به دلیل کاهش بارندگی، آلودگی‌های فاضلاب خانگی شدت زیادتری یافته که موجب خشکی و رسوب‌گذاری در بستر تالاب و خشک شدن نواحی حاشیه‌ای آن شده ضایعه‌ای تأسف‌انگیز است. زیرا این امر ادامه حیات را نه تنها از پرندگان آبزی بلکه از پرندگان خشکی زی متنوع نیز سلب می‌کند. چون یکی از عوامل اصلی و مؤثر بر جمعیت پرندگان خشکی زی، پراکنش پوشش گیاهی از نوع درختچه‌ای و نی‌زارها است که در سال‌های اخیر به دلیل عوامل تهدیدکننده تالاب و دخالت‌های زیاد انسان که موجب خشکی تالاب شده درنتیجه پوشش گیاهی درختچه‌ای منطقه تا حدودی کم شده و به‌تبع آن بر جمعیت پرندگان خشکی زی تأثیر منفی دارد. عوامل تهدید تالاب‌ها شامل عدم وجود شاخص‌های مدیریتی، مدیریت غیرکارا، ریزش انواع آلودگی‌ها به تالاب‌ها، شکار و صید غیرقانونی، تصرف زمین‌های حاشیه تالاب‌ها، کم‌آبی و خشک‌سالی، واردکردن گونه‌های غیربومی آبزی به تالاب‌ها و احداث جاده‌ها ذکرشده است (9). همه این عوامل در تالاب میانگران نیز وجود دارند و بقاء آن را تهدید می‌کنند. یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت تنوع زیستی و تأکید دانشمندان بر حفاظت از آن آگاهی از وسعت مجهولات در مقایسه با حجم دانستنی‌های بشر از رازهای تالاب‌ها است. درواقع حفاظت از تنوع زیستی و جلوگیری از تخریب بی‌رویه آن تأمین حمایت برای خود انسان را در پی دارد (21). این مطالعه نشان داد که تالاب میانگران علاوه بر حفاظت و نگهداری پرندگان آبزی در فصل زمستان، تامین کننده نیازهای 32 گونه پرنده از 17 تیره است که اهمیت تالاب ها را در تامین زیستگاه و نیاز های زیستی پرندگان خشکی زی را می رساند و بایستی در مدیریت و حفاظت تالاب ها در نظر گرفته شوند.

References
1. Akosim, C., A. A. Isa, & B. T. K. waga, 2008. Species absolute population and
diversity of water birds in wetland areas of Yankari National Park, Bauchi,
State, Nigeria. Environmental Research Journal 2 (1): 28 – 32.
2. Amat, J.A. &A. J. Green,. 2010. Waterbirds as bioindicators of environmental conditions. Conservation monitoring in freshwater habitat, a practical guide and case studies, edited by Hurford, C., Schneider, M. & Cown, I., Springer Dordrecht Heidelberg London New Yourk. 421p.
3. Aynalem. S.H., & A. Bekele. 2008. Species composition, relative abundance and distribution of bird fauna of riverine and wetland habitats of Infranz and Yiganda at Southern tip of Lake Tana, Ethiopia, Tropical Ecology 49(2): 199-209.
4. Behrouzi-Rad. B. 2014. Waterbirds population, species diversity and similarity fluctuation in relation to water pollution in Miangaran Wetland in south of Iran. International Journal of Marine Science. Vol. 2, No. 12: 1-5.
5. Behrouzi-Rad, B. 2008. Wetlands of Iran. Department of geography of Iranian
Army, pp 239-312 (In Persian).
6. Behrouzi-Rad, B. 2012. Seasonal identification and comparison of the diversity and density of water birds in Kolahi and Tiab the strait of Hormuz. Iournal of Environmental Sciences No3:113-126(In Persian).
7. Behrouzi-Rad, B. 2012. The effect of some water quality factors on the species diversity and water bird population in Miangaran watland. Presented at the 6th national conference on the international day of the environment, Tehran University, 14-16 June (In Persian).
8. Behrouzi-Rad, B. 2016. The environmental challenges of Iran's wetlands and wildlife environment and their preservation strategies, presented at the first international conference on natural hazards and environmental crises in Iran, solutions and challenges, Tehran (In Persian).
9. Behrouzi-Rad, B. 2016. Investigating the effect of water loss in Lake Urmia on the composition of the population and variation of water birds of the Kani-Bazan wetland in 1995, 2005 and 2015. Environmental studies, Vol. 7, No. 41: 59 -70. (In Persian).
10. Behrouzi-Rad, B. 2017. A study on the community structure and variety of water birds of Shohada Ramshyer Dam in the winter and spring, Journal of Zoological Environment, Vol. 9, No. 2: 87-98 (In Persian).
11. Boyd, l. 2001. Buffer zones and beyond: wildlife use of wetland buffer zones and their protection under the Massachusetts protection act, Massachusetts publication, 191 pp.
12. Evans, M.I. 1994. Important Birds Area in the Middle East, Birdlife International, Cambridge. 65-158p
13. Hammer, H.Ø., 2012. Paleontological Statistics, Version 2104, natural history museum, University of Oslo 411p.
14. Hussien, M.E. 2015. Waterbirds of Sinnar Dam Reservoir. Pollutant fish wildlife Science. Vol. 2: 29-49.
15. Iranian Birds Register Committee, 2017. List of birds of Iran. Accessible on the site: http://www.iranbirdrecords.blog.ir
16. Khuzestan Water and Power Organization, 2000. Summary report on the status of Izeh wetlands, provincial planning management. Khouzestan water and power Organization, 150 p (In Persian).
17. Khaleghizadeh, A. & B. Behrouzi-Rad, 2000. Investigation of monthly variability and density of water birds in Selke wetland. Iranian Journal of Natural Resources, Vol. 55, No. 2: 253-260 (In Persian).
18. Khalilipour, A. S.M. Nabavi, & B. Behrouzi-Rad, 2005. Investigating changes in the diversity and abundance of water birds in the southern Khazar wetlands, Environmental Sciences, Volume 30, No. 36: 41-50 (In Persian).
19. Kariminejad, J., Behrouzi-Rad, B.,& A. Hussin-Al-Hashemi, 2016. Investigating pollution caused by agricultural activities in Shadegan Marsh with birds index, Journal of Science, Research and Educational Green Wave55: 3-10.
20. Kiabi, B.H., & H. Magnonian, 2008. Activity report No. 3, wetlands validation, Dep. of The Environmental, Unpublished. 25 p (In Persian).
21. Marques, J. C., Salas, F., Patricio, J., Teixeira, H. & J. M. Neto, 2009. Ecological indicators for coastal and estuarine environmental assessment. A user guide. Wit press.183: 34-50.
22. Pillisson, J. M., S. Reeber, & L. Marion, 2002. Bird assemblages as bioindicators of water regime management and hunting disturbance in natural wet grasslands. Jpournal of Biologic Conservation, Vol. 106: 115-127.
23. Ramsar Convention Secretariat.2004. Ramsar handbooks for the wise use of wetlands. 2nd edition. Ramsar Convention Secretariat: Gland, Switzerland, 160 p.
24. Rotenberry, T. 1985. The role of habitat in avian community composition. physiognomy or floristics? Oecologia. Vol. 02, No. 4: 402-402.
25. Simpson, E. H. 1949. Measurement of diversity. Nature 163: 688-698.
26. Shannon, C. E. & W. Weaver, 1963. The mathematical theory of communication, Urbana, Illinois: University of Illinois Press. 144p.
27. Sepidnameh, Z. 2009. Comparison of variety of water birds and their dependence on different parts of the Izeh wetland in four seasons, Master's Degree, Islamic Azad University, Khouzestan Science and Research Branch, 165P (In Persian).
28. Sepehrinia, S., & B. Behrouzi-Rad, 2001. The Importance of Band-e-Ali Khan wetland for the conservation of birds. Journal of Environmental Studies No. 44:19-25 (In Persian).
29. Shayankia, S., 2007. Identification and study of biodiversity of Gavkhoni water birds for comparison with Ramsar Convention criteria, Master's Degree, Islamic Azad University, Science and Research Branch of Khuzestan. 125 PP. (In Persian).
30. Yousefian, S., M., S. Nabavi, & B. Behrouzi-Rad, 2001. Determination of Density, Distribution and Variety of water birds in Shadegan Marsh, Journal of Environment, No. 38: 116-109 (In Persian).
31. Yazdani, S. 2010. Investigation of Waterbirds in Polluted and non-poluuted part of Shadeghan marsh. Science and Research Branch of Khuzestan, 165pp(In Persian)
32. Zakaria. M., M.N. Rajparand, & A. Sajap. 2009. Species diversity and feeding guilds of birds in Paya Indah Wetland Reserve, Peninsular malayisa, International Journal of Zoological Research 38(2):120-128.