نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری جنگلداری دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری، دانشکده منابع طبیعی ساری، ایران.
2 دانشیار گروه جنگلداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، دانشکده منابع طبیعی ساری، ایران.
3 دانشیار گروه اقتصاد کشاورزی، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری، دانشکده منابع طبیعی ساری، ایران.
چکیده
کلیدواژه‌ها
اولویتبندی معیارها و شاخصهای ارزیابیپارکهای ملی با استفاده از طیف لیکرت و تکنیک انتروپی
ساره حسینی*[1]، جعفر اولادی[2]، حمید امیرنژاد[3]
تاریخ دریافت 24/12/ 94 تاریخ پذیرش 25/9/95
چکیده
در این پژوهش به منظور اولویتبندی معیارها و شاخصهای اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی ارزیابی پارکهای ملی از دو دیدگاه علمی (اعضای هیأت علمی دانشگاهها) و عملی (متخصصان محیط زیستی در سازمانها)، از تکنیک انتروپی و طیف لیکرت با طراحی پرسشنامه دلفی استفاده گردید. تجزیه و تحلیل
یافتههای حاصل از پاسخدهندگان به پرسشنامه دلفی بر اساس طیف لیکرت نشان داد که از دیدگاه علمی، شاخصهای ارزش زیباشناختی با وزن (62/4)، ارزش تفرج با وزن (5/4) و سطح جنگلهای بکر با وزن (29/4) و از دیدگاه عملی، شاخصهای ارزش زیباشناختی با وزن (38/4) و سطح جنگلهای بکر و ارزش تفرج هر دو با وزن (16/4) به ترتیب به عنوان مهمترین و مؤثرترین شاخصها در ارزیابی پارکهای ملی میباشند. بر اساس تکنیک انتروپی از هر دو دیدگاه علمی و عملی سه شاخص مؤثر برای ارزیابی پارکهای ملی به ترتیب وزن شامل سطح و درصد جنگلها و دیگر اراضی چوبده از قبیل جنگلکاریها، آگروفارستری و کمربندهای سبز به همراه تغییراتشان، وسعت تودههای آمیخته، زونبندی و تعیین زون ضربهگیر میباشد. اولویتبندی معیارها نیز با استفاده طیف لیکرت از دیدگاههای علمی و عملی نشان داد که معیارهای حفاظت از تنوع زیستی، گستره منابع جنگلی و عملکردهای زیست محیطی و حمایتی با رتبه مبتنی بر میانگین وزنی بیشتر، اهمیت و نقش این معیارها را در مقوله ارزیابی پارکهای ملی بیش از بیش روشنتر میسازد. همچنین نتایج حاصل از اولویتبندی معیارها بر اساس تکنیک انتروپی در این مطالعه از دیدگاههای مختلف نشان داد که معیارهای عملکردهای زیست محیطی و حمایتی، حفاظت از تنوع زیستی، حفظ، توسعه عملکرد شرایط اجتماعی به ترتیب حائز رتبههای برتر شدند.
کلمات کلیدی: طیف لیکرت، تکنیک انتروپی، روش دلفی، پارکهای ملی
مقدمه
امروزه گسترش بیرویه جمعیت، زندگی شهرنشینی و توسعه مناطق مسکونی شهری، آلودگیهای زیست محیطی و غیره از جمله مسائلی هستند که مردم و شهروندان را بر آن داشته است که همواره برای تمدد اعصاب، تفریح و تفرج، حتی به عنوان پناهندگان زیست محیطی به عرصه جنگلها و پارکهای ملی پناه ببرند. همچنین به منظور استفاده، حفاظت جنگلها و جلوگیری از بهرهبرداری بیرویه آنها به عنوان منابع تولید چوب، احداث پارکهای ملی به عنوان تفرجگاهها و مناطق حفاظت شده در دهههای اخیر مورد توجه جدی قرار گرفته است (14). پارک ملی، منطقه حفاظت شدهای است که عمدتا جهت حفظ یکپارچگی یک یا چند اکوسیستم برای نسلهای حاضر و آینده تحت مدیریت قرار میگیرند و هرگونه
بهرهبرداری یا سکونت زیانآور که موجودیت منطقه را به خطر میاندازد در آن کنار گذاشته میشود (11). پارک ملی برای حفظ ذخایر ژنتیکی گونههای گیاهی و جانوری، مناطق طبیعی برجسته و منظرههای مهم ملی و
بینالمللی و استفادههای علمی، آموزشی و تفرجگاهی احداث میشود (9) که معیارها و شاخصهای مختلفی در ارزیابی و طراحی آن نقش دارند (21). روشهای مختلفی جهت شناسایی و ارزیابی معیارها و شاخصهای پارکهای ملی وجود دارند از جمله روش دلفی که توسط اولاف هلمر برای ارزیابی نظرات ابداع شده و بر پایه پرسش از افراد متخصص در زمینه مورد تحقیق استوار است (9). این روش برای بررسی نگرشهای افراد و گروههای متخصص با استفاده از پرسشنامه و طیف لیکرت، طی چندین مرحله و ایجاد هماهنگی بین دیدگاهها، به
جمعآوری ایدههای این افراد میپردازد (12). این روش برای ایجاد اجماع نظر کارشناسان زمانیکه دادههای علمی قوی و قابل اطمینانی موجود نیست، یک راه حل عالی است (2). این امر به ویژه برای پارکهای ملی ایران که معیارها و شاخصاستانداردی برای ارزیابی آنها وجود ندارد مفید است. در این مطالعه به منظور بررسی درجه اهمیت و اولویتبندی هر یک از معیارها و شاخصهای ارزیابی پارکهای ملی از تکنیک انتروپی استفاده شد. این تکنیک یک مفهوم عمده در علوم فیزیکی، علوم اجتماعی و تئوری اطلاعات میباشد و نشان دهنده میزان عدم اطمینان موجود از محتوای مورد انتظار از یک پیام است (2). از اینرو در بررسی سوابق تحقیق در این زمینه میتوان به اجمال به موارد زیر اشاره نمود:
اصغریان و همکاران (2012)، جهت ارزیابی و شناسایی معیارها و شاخصهای مدیریت طبیعتگردی در پارکهای جنگلی شمال از روش دلفی و مقیاس لیکرت استفاده کردند و در نهایت، 7 زیر معیار زیست محیطی، 11زیر معیار اجتماعی، 6 زیر معیار اقتصادی را جهت طبیعتگردی در پارکهای جنگلی شمال شناسایی نمودند(1). همچنین کبیریهندی و همکاران (2013)، کاربرد روش دلفی را در شناسایی، طبقهبندی و اولویتبندی معیارهای گزینش مناطق حفاظت شده مورد بررسی قرار دادند که در نهایت از میان 12 معیار گردآوری شده شش معیار اصلی را به عنوان معیارهای گزینش و مکانیابی پهنههای حفاظتی ارائه نمودند که در بین آنها معیارهای سیمای سرزمین با ارزش فرهنگی، داراییهای فرهنگی ناملموس و حمایت قانونی حائز اهمیت برتر شدند(10). فراشی و شریعتی (2013) نیز در مطالعه خود جهت زونبندی حفاظتی پارک ملی کلاه قاضی از رویکرد ارزیابی چند معیاره با دو معیار، شش زیر معیار و هشت شاخص استفاده نمودند. نتایج حاصل از اولویتبندی و وزندهی معیارها، زیر معیارها و شاخصها در مطالعه آنها نشان داد که معیار زیستگاه، گونه، اقتصادی- اجتماعی و مدیریتی، زیر معیار بکر و دست نخورده بودن زیستگاه و تنوع گونه به ترتیب حائز اولویت بیشتر جهت گزینش زونهای حفاظتی شدند(5). در خارج از کشور نیز مانرو[4] در سال( 2008) جهت بررسی تاثیر تخریب پارک ملی سلاکو هندوراس از سال 1987 تا 2000 از روش دلفی استفاده نمود. نتایج مطالعه نامبرده نشان داد که شاخصهای مربوط به معیار عملکردهای زیست محیطی به طور چشمگیری درمدیریت پارکهای ملی نقش دارند(16). تیمکو[5] (2010) نیز جهت محافظت از منابع بیولوژیکی در پارکهای ملی از روش دلفی جهت اولویتبندی شاخصها استفاده کرد. نتایج تحقیق نامبرده نشان داد منابع در خطر با توجه به رتبه بالایی کسب کرده باید تقویت شود. گالناز و همکاران[6] (2012) نیز در مطالعه خود به بررسی معیارها و شاخصها جهت مدیریت جنگلها در قرقیزستان پرداختهاند. آنها با استفاده از تجزیه تحلیل چند معیاره مجموعهای از معیارها و شاخصها توسط متخصصان مختلف را جهت مدیریت جنگلها معرفی نمودند. پس از انجام تجزیه و تحلیل معیارها، معیار حفاظت تنوع زیستی و سلامتی، شادابی و تمامیّت جنگل در میان هفت معیار فرآیند خاور نزدیک، عنوان مهمترین معیارها را به خود اختصاص دادند(6). یوآنگ[7] و همکاران (2013)، در پژوهشی در سه منطقه حفاظت شده در اسکاتلند، نقش مشارکت دستاندرکاران در حفاظت از تنوع زیستی را مورد بررسی قرار دادهاند. آنها در مطالعه خود شاخص حضور مردم بومی را به عنوان شاخص مهمی در حفاظت از تنوع زیستی منطقه بیان نمودند(23). شروز[8] و همکاران (2014)، در پژوهشی کاربرد ارزشهای اجتماعی برای کارکردهای بومسازگان را مورد بررسی قرار دادند. مناطق مورد بررسی آنها سه جنگل ملّی در ایالتهای کلرادو و ویامینگ آمریکا و شیوه برداشت داده آنها به روش نظرسنجی و پرسشنامه بوده است. آنها نتیجه گرفتند که با جمع
آوری اطلاعات اجتماعی میتوان ارزیابی، برنامهریزی و مدیریتی یکپارچه و جامعی برای بومسازگانهای طبیعی کرد(19).
با بررسی سوابق پیشین انجام شده در ایران و سایر کشورهای جهان، در زمینهی انتخاب معیارهای مناسب ارزیابی پارکهای ملی از ابعاد اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی به صورت توأمان از دیدگاه علمی و عملی مطالعهای انجام نشده است و از سویی دیگر در جمعبندی کلی از سوابق تحقیق میتوان بیان کرد که روش تحقیق پیشنهاد شده توسط محققان نام برده، به آسانی در هر جایی قابل تکرار است اما در مطالعه حاضر معیارها و شاخصهای اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی برای ارزیابی پارکهای ملی با تکنیک انتروپی و طیف لیکرت شناسایی و اولویتبندی میشوند.
مواد و روشها
به منظور جمعآوری اطلاعات در خصوص معیارها و شاخصهای ارزیابی پارکهای ملی در این مطالعه از روش دلفی استفاده گردید،
بدینترتیب که در مرحله اول، پرسشنامه دلفی با سوالات باز طراحی و به 24 عضو هیأت علمی دانشگاههای محیط زیست و منابع طبیعی (دیدگاه علمی) و 24 متخصص محیط زیستی در زمینه پارکهای ملی حداقل با مدرک کارشناسی ارشد و بالاترکه در یکی از سازمانهای محیط زیست و جنگلها و مراتع، آبخیزداری کشور مشغول به کار بودهاند (دیدگاه عملی) ارسال گردید و از آنها خواسته شد تا به معیارها و شاخصهایی که در فرایند ارزیابی پارکهای ملی نقش دارند اشاره نمایند. در گام بعد، پرسشنامهای حاوی سوالات بسته از نظرات اخذ شده از پاسخدهندگان در مرحله اول بصورت پنج گزینهای، بیاهمیت، کم اهمیت، با اهمیت، اهمیت زیاد و اهمیت بسیار زیاد (طیف لیکرت) طراحی و مجدداً در اختیار متخصصان قرار گرفت تا درجه اهمیت هر یک از معیارها و شاخصها را با توجه به گزینههای تعیین شده در پرسشنامه (جدول1) بیان نمایند. پس از
جمعآوری پاسخهای پرسشنامهها، اطلاعات هر یک از معیارها و شاخصها به صورت کمی در نرم افزار اکسل وارد و بر اساس طیف لیکرت و فرمول ارائه شده در تئوری تکنیک انتروپی، وزن معیارها و شاخصها محاسبه گردید. در نهایت
اولویتبندی معیارها و شاخصها بر اساس وزن بدست آمده (معیار و شاخص با وزن بالا، دارای اهمیت بالا) تعیین شد. در این مقاله جهت تعیین وزن معیارها و شاخصها با استفاده از تکنیک انتروپی، ابتدا ماتریس تصمیمگیری را به ماتریس نرمال شده تبدیل نموده و سپس میزان درجه انحراف (dj) و عدم اطمینان (Ej) را برای هر یک از معیارها و شاخصها محاسبه و در نهایت وزن هر یک از شاخصها (Wj) تعیین گردید.
در این مطالعه به منظور بررسی پایداری درونی سوالهای پرسشنامه، از تکنیک سنجش پایایی ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید که با توجه به مقدار ضریب آلفای کرونباخ (97/0=α) پایایی این پرسشنامه مورد تأئید قرارگرفت. در این مطالعه به منظور و تجزیه و تحلیل دادهها نیز از نرم افزار SPSS16 استفاده گردید.
جدول 1- تعیین درجه اهمیت معیارها و زیرمعیارها بر اساس مقیاس لیکرت
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
بیاهمیت |
کم اهمیت |
با اهمیت |
اهمیت زیاد |
اهمیت بسیار زیاد |
نتایج
در این مطالعه در پایان مرحله اول روش دلفی پس از جمعآوری پاسخ اعضای گروه دلفی و خلاصه کردن، اصلاح و ادغام معیارها و شاخصها، مجموعاً 7 معیار و 129 شاخص انتخاب گردید.
نتایج جداول (3،2و4) درجه اهمیت و تأثیرگذاری وزنی هر یک از شاخصها و معیارها در ارزیابی پارکهای ملی را بر اساس دو تکنیک انتروپی و طیف لیکرت نشان میدهد. نتایج حاصل از پرسشنامهی مرحله آخر روش دلفی نشان میدهد که در مجموع 91 شاخص اکولوژی، 18شاخص اقتصادی و20 شاخص اجتماعی به عنوان شاخصهای اثرگذار در ارزیابی پارک ملی از دیدگاه افراد مورد مطالعه هستند.
جدول2- درجه اهمیت شاخصهای اکولوژی با تکنیک انتروپی و طیف لیکرت
|
معیار1: گستره منابع جنگلی |
اعضای هیات علمی |
متخصصان |
||||||
|
تکنیک انتروپی |
طیف لیکرت |
تکنیک انتروپی |
طیف لیکرت |
|||||
|
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
|
|
سطح و درصد جنگلها و دیگر اراضی چوبده از قبیل جنگلکاریها، آگروفارستری و کمربندهای سبز به همراه تغییراتشان در بازه زمانی) |
0124440/0 |
1 |
91/2 |
9 |
0117726/0 |
1 |
05/3 |
10 |
|
سطح و درصد جنگلها و مراتع دارای طرحهای جنگلداری و مرتعداری در مجاورت پارکهای ملی |
0069929/0 |
10 |
95/2 |
7 |
0069947/0 |
9 |
13/3 |
8 |
|
سطح جنگلها (با تاج پوشش کمتر از 50%) |
0069951/0 |
7 |
79/2 |
10 |
0069864/0 |
13 |
94/2 |
11 |
|
سطح جنگلها (با تاج پوشش70-50%) |
0069929/0 |
9 |
45/3 |
5 |
0070098/0 |
3 |
38/3 |
6 |
|
سطح جنگلها (با تاج پوشش بیشتر از 90%) |
0069928/0 |
11 |
95/3 |
2 |
0069990/0 |
6 |
94/3 |
2 |
|
سطح بیشهزارها |
0070004/0 |
5 |
95/2 |
8 |
0069886/0 |
12 |
16/3 |
7 |
|
سطح جنگلهای بکر |
0069945/0 |
8 |
29/4 |
1 |
0069960/0 |
8 |
16/4 |
1 |
|
سطح جنگلها و مراتع ثبت میراث طبیعی |
0069902/0 |
13 |
95/3 |
3 |
0069972/0 |
7 |
80/3 |
3 |
|
سطح و درصد مراتع به همراه تغییراتشان در یک بازه زمانی (سال مبنا ١٣٨٩) |
0070407/0 |
3 |
62/2 |
12 |
0069999/0 |
5 |
75/2 |
12 |
|
وسعت اراضی در مراتع |
0070294/0 |
4 |
54/2 |
13 |
0070050/0 |
4 |
75/2 |
13 |
|
زونبندی و تعیین زون ضربهگیر |
0070724/0 |
2 |
29/3 |
6 |
0070587/0 |
2 |
5/3 |
5 |
|
موجودی حجمی خشکهدارها |
0070000/0 |
6 |
75/2 |
11 |
0069928/0 |
10 |
11/3 |
9 |
|
بیوماس، موجودی و حجم سرپا، و ذخایر کربن |
0069922/0 |
12 |
66/3 |
4 |
0069894/0 |
11 |
66/3 |
4 |
|
معیار2: حفاظت از تنوع زیستی |
تکنیک انتروپی |
طیف لیکرت |
تکنیک انتروپی |
طیف لیکرت |
||||
|
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
|
|
پراکنش اکوسیستمهای جنگلی و مرتعی (توسط نوع پوشش گیاهی، طبیعی یا دست کاشت) |
0069953/0 |
10 |
25/3 |
16 |
0069810/0 |
18 |
52/3 |
12 |
|
تفکیک مکانی و سطوح اکوسیستمهای کمیاب |
0069925/0 |
13 |
5/3 |
11 |
0069933/0 |
10 |
72/3 |
10 |
|
همجواری با سایر اکوسیستمها |
0069890/0 |
16 |
5/3 |
12 |
0069867/0 |
13 |
44/3 |
13 |
|
شاخص یا منحصر به فرد بودن منطقه |
0069907/0 |
14 |
04/4 |
2 |
0069982/0 |
7 |
4 |
4 |
|
سطح مناطق چهارگانه جنگلی، مناطق شکار ممنوع و زیست بومهای حساس (سطح ذخیرهگاههای جنگلی و نواحی حفاظت شده) |
0069895/0 |
15 |
04/4 |
3 |
0069831/0 |
17 |
05/4 |
2 |
|
تنوع تیپهای جنگلی |
0069928/0 |
11 |
58/3 |
9 |
0069902/0 |
12 |
61/3 |
11 |
|
تنوع اکوسیستمها |
0070180/0 |
6 |
95/3 |
6 |
0069801/0 |
20 |
05/4 |
3 |
|
پراکنش تیپهای مختلف گیاهی و جانوری |
0069884/0 |
18 |
75/3 |
7 |
0069864/0 |
14 |
80/3 |
7 |
|
وجود زیستگاههای مختلف برای حیات وحش |
0069868/0 |
19 |
4 |
5 |
0069937/0 |
9 |
97/3 |
5 |
|
مهاجرت یا عادات فصلی یا روزانه گونههای حیات وحش |
00706669/0 |
2 |
29/3 |
14 |
0071755/0 |
2 |
22/3 |
14 |
|
خسارت ناشی از چرای دام در تجدید حیات |
0070378/0 |
4 |
30/3 |
13 |
0071381/0 |
3 |
2/3 |
15 |
|
تنوع گونههای گیاهی و جانوری جنگلی |
00698662/0 |
12 |
12/4 |
8 |
0069852/0 |
16 |
08/4 |
8 |
|
تنوع گونههای گیاهی و جانوری مرتعی (فون و فلور) |
0069926/0 |
20 |
66/3 |
1 |
0069838/0 |
15 |
80/3 |
1 |
|
سطح و تعداد گونههای در خطر انقراض در نواحی جنگلی و مرتعی |
0069961/0 |
9 |
54/3 |
10 |
0069803/0 |
19 |
80/3 |
9 |
|
وسعت تودههای آمیخته |
00713334/0 |
1 |
08/3 |
17 |
0072448/0 |
1 |
17/3 |
16 |
|
امکان و اطمینان به زادآوری طبیعی |
0070331/0 |
5 |
26/3 |
15 |
0071083/0 |
4 |
17/3 |
17 |
|
تنوع ژنتیکی |
0069887/0 |
17 |
04/4 |
4 |
0069926/0 |
11 |
91/3 |
6 |
|
وجود تعداد پروونانسهای بذر (منشأ جغرافیایی انتشار بذر) |
00699620/0 |
8 |
79/2 |
18 |
00703764/0 |
5 |
91/2 |
19 |
|
تعداد گونههای همراه در حال کاهش (مثلاً راش و کوله خاس) |
0070001/0 |
7 |
75/2 |
19 |
00699782/0 |
8 |
97/2 |
18 |
|
سطوح جوامع گونههای ویژه و کلیدی نسبت به سطح کل پارک |
0070420/0 |
2 |
66/2 |
20 |
00703151/0 |
6 |
77/2 |
20 |
|
معیار3: سلامتی و زنده مانی |
تکنیک انتروپی |
طیف لیکرت |
تکنیک انتروپی |
طیف لیکرت |
||||
|
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
|
|
مساحت و درصدی از جنگلها (جنگلهای طبیعی و جنگلکاریها) و مراتع که تحت تأثیر عوامل ذیل میباشند: آتشسوزیهای طبیعی، طوفان،... |
00699938/0 |
5 |
08/3 |
4 |
0070056/0 |
4 |
22/3 |
5 |
|
سطح جنگلهای طبیعی با زادآوری مناسب |
00699073/0 |
11 |
37/3 |
1 |
00700066/0 |
8 |
33/3 |
2 |
|
شیوع بیماری برگزدایی |
00706587/0 |
2 |
58/2 |
9 |
00712208/0 |
1 |
77/2 |
9 |
|
میزان تجاوز در سطح جنگل و مرتع برای کشاورزی، گسترش شهری و تفرج |
00699436/0 |
9 |
37/3 |
2 |
00700413/0 |
6 |
36/3 |
1 |
|
تخریب چراگاهها بوسیله حیوانات بومی |
00699478/0 |
8 |
83/2 |
7 |
00700787/0 |
3 |
97/2 |
7 |
|
رقابت گونههای شاخص پارک |
00703668/0 |
3 |
87/2 |
6 |
00709007/0 |
2 |
3 |
6 |
|
متوسط سرانه جنگل و مرتع |
00699817/0 |
6 |
08/3 |
5 |
00700481/0 |
5 |
25/3 |
3 |
|
متوسط سرانه پارک ملی |
00699375/0 |
10 |
12/3 |
3 |
00699147/0 |
11 |
25/3 |
4 |
|
متوسط سرانه مصرف چوب |
00699624/0 |
7 |
54/2 |
10 |
00699406/0 |
10 |
63/2 |
10 |
|
متوسط مصرف سالانه چوب سوختی |
00701413/0 |
4 |
30/2 |
11 |
00699409/0 |
9 |
57/2 |
11 |
|
روند تولید محصول |
00710510/0 |
1 |
66/2 |
8 |
00700232/0 |
7 |
96/2 |
8 |
جدول3- درجه اهمیت شاخصهای اکولوژی با تکنیک انتروپی و طیف لیکرت
|
معیار4: ظرفیت و عملکرد تولید |
اعضای هیات علمی |
متخصصان |
||||||
|
تکنیک انتروپی |
طیف لیکرت |
تکنیک انتروپی |
طیف لیکرت |
|||||
|
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
|
|
درصد جنگل و دیگر اراضی چوبده مدیریت شده بر طبق طرح جنگلداری |
00699637/0 |
14 |
83/2 |
9 |
00699913/0 |
10 |
08/3 |
8 |
|
تعادل سالانه رویش چوب و برداشت آن |
00699882/0 |
11 |
79/2 |
13 |
00699639/0 |
11 |
11/3 |
7 |
|
میزان رویش |
00699355/0 |
16 |
91/2 |
7 |
00699444/0 |
13 |
08/3 |
9 |
|
میزان تولید محصولات چوبی |
00699729/0 |
13 |
66/2 |
14 |
00699475/0 |
12 |
94/2 |
12 |
|
میزان برداشت محصولات چوبی |
00703550/0 |
2 |
04/3 |
5 |
0071082/0 |
1 |
2/3 |
5 |
|
مقدار تولید محصولات غیر چوبی جنگل از قبیل غذا، مواد خام، گیاهان دارویی و معطره، منابع تزئینی |
00703181/0 |
3 |
21/3 |
4 |
0070807/0 |
3 |
42/3 |
2 |
|
میزان برداشت محصولات غیرچوبی |
00700199/0 |
9 |
91/2 |
8 |
00700978/0 |
7 |
08/3 |
10 |
|
مقدار تولید محصولات غیر چوبی مراتع از قبیل غذا، مواد خام، گیاهان دارویی و معطره، منابع تزئینی و آرایشی و ... |
00703567/0 |
3 |
95/2 |
6 |
00708443/0 |
2 |
16/3 |
6 |
|
کاهش میزان قاچاق چوب |
00701610/0 |
4 |
25/3 |
3 |
00702950/0 |
5 |
25/3 |
4 |
|
تولید سالیانه علوفه مراتع |
00700162/0 |
10 |
83/2 |
10 |
00700621/0 |
8 |
75/2 |
14 |
|
نسبت حجم برداشت چوب به امکان برداشت پایدار |
0070083/0 |
6 |
83/2 |
11 |
00700413/0 |
9 |
3 |
11 |
|
میزان سطح مقطع برابر سینه درختان جنگلی |
00700280/0 |
8 |
58/2 |
15 |
00701052/0 |
6 |
75/2 |
15 |
|
میزان خدمات اکوتوریسم (تفرجگاهها، پارکها و ...) |
00699417/0 |
15 |
83/3 |
1 |
00698649/0 |
15 |
86/3 |
1 |
|
ارزش خدمات ثانویه (پرورش ماهی، زنبورداری، تولید قارچ و ....) |
00699825/0 |
12 |
45/3 |
2 |
00698929/0 |
14 |
41/3 |
3 |
|
میزان تراکم جادههای جنگلی در هکتار |
00700330/0 |
7 |
83/2 |
12 |
0069836/0 |
16 |
88/2 |
13 |
|
تولید انرژی باد |
00700953/0 |
5 |
21/2 |
16 |
00705386/0 |
4 |
14/2 |
16 |
|
معیار5: عملکردهای زیست محیطی و حمایتی |
تکنیک انتروپی |
طیف لیکرت |
تکنیک انتروپی |
طیف لیکرت |
||||
|
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
|
|
سطح جنگلها و دیگر اراضی چوبده مدیریت شده، برای اهداف حمایتی |
0070032/0 |
11 |
20/3 |
10 |
00701350/0 |
7 |
22/3 |
17 |
|
سطح و درصد درختزارهایی که عمدتاً برای حمایت حوزه آبخیز مدیریت شدهاند |
00701404/0 |
5 |
12/3 |
17 |
00715908/0 |
1 |
11/3 |
22 |
|
نواحی مدیریت شده برای اهداف تفریحی و زیبایی منظر |
00699376/0 |
27 |
70/3 |
3 |
0069886/0 |
28 |
77/3 |
3 |
|
نواحی مدیریت شده برای حمایت، حفاظت خاک و افزایش حاصلخیزی خاک |
00699405/0 |
25 |
75/3 |
1 |
00698435/0 |
31 |
80/3 |
2 |
|
نقش جنگلها و مراتع در کاهش و کنترل فرسایش خاک |
00699151/0 |
29 |
75/3 |
2 |
00699332/0 |
25 |
88/3 |
1 |
|
**شناسایی تیپهای مختلف خاک و اراضی منطقه |
0069902/0 |
31 |
3 |
20 |
00699738/0 |
24 |
16/3 |
19 |
|
عدم وجود خاک لخت (بدون پوشش) |
00699479/0 |
24 |
16/3 |
14 |
00699827/0 |
21 |
41/3 |
12 |
|
سطح و درصد اراضی جنگلی و مرتعی فرسایشیافته |
0069938/0 |
26 |
91/2 |
22 |
00699803/0 |
23 |
05/3 |
23 |
|
سطح احیایی دامنههای فرسایش یافته توسط جنگلکاری یا بوتهکاری |
0069924/0 |
28 |
33/3 |
8 |
006999/0 |
19 |
5/3 |
8 |
|
تشریح طبقات عمده زمینشناسی |
0069981/0 |
17 |
29/2 |
29 |
00699884/0 |
20 |
33/2 |
29 |
|
نقش جنگلها و مراتع در کمیت و کیفیت منابع آب |
00699812/0 |
18 |
25/3 |
9 |
0069911/0 |
27 |
55/3 |
6 |
|
موقعیت، ظرفیت و منشاء آبهای زیرزمینی |
00700414/0 |
10 |
16/3 |
15 |
00700135/0 |
14 |
16/3 |
20 |
|
تعداد و طول نهرها و آبراههها |
00701080/0 |
6 |
58/2 |
24 |
00701792/0 |
4 |
58/2 |
26 |
|
نقش جنگلها و مراتع در ارتقاء امنیت زیستی |
00699519/0 |
23 |
12/3 |
18 |
00700725/0 |
12 |
33/3 |
13 |
|
تراکم میکرو تراسها |
00702589/0 |
3 |
37/2 |
28 |
00704382/0 |
3 |
42/2 |
28 |
|
میزان متوسط شیب |
00700718/0 |
8 |
45/2 |
26 |
0070075/0 |
11 |
47/2 |
27 |
|
جهت جغرافیایی |
00700771/0 |
7 |
16/2 |
31 |
0070010/0 |
15 |
25/2 |
31 |
|
متوسط ارتفاع از سطح دریا |
0070343/0 |
2 |
25/2 |
30 |
00701346/0 |
8 |
30/2 |
30 |
|
حضور گیاهان مرغوب (گیاهان چندساله، بخصوص گیاهان خوشخوراک از گراسها و فوربها) |
00699069/0 |
30 |
16/3 |
16 |
0070156/0 |
5 |
28/3 |
14 |
|
بنیه و شادابی گیاهان |
00699828/0 |
16 |
04/3 |
19 |
00698822/0 |
29 |
19/3 |
18 |
|
میزان لاشبرگ و فضولات دامی در خاک |
00699576/0 |
21 |
41/2 |
27 |
00700425/0 |
13 |
69/2 |
25 |
|
گرده افشانی |
00699736/0 |
20 |
3 |
21 |
00699282/0 |
26 |
27/3 |
15 |
|
تنظیم گاز (اکسیژن، دی اکسید کربن و غیره) |
00699841/0 |
15 |
41/3 |
7 |
00698683/0 |
30 |
72/3 |
5 |
|
نقش جنگلها در کاهش و کنترل تغییرات اقلیمی(تنظیم آب و هوا) |
00700009/0 |
12 |
58/3 |
4 |
00700022/0 |
18 |
77/3 |
4 |
|
تنطیم اختلالات جوی (حفاظت طوفان، جلوگیری از سیل و کاهش خشکسالی و ....) |
00699740/0 |
19 |
45/3 |
6 |
0070003/0 |
17 |
44/3 |
9 |
|
کاهش آلودگی هوا و ریزگردها |
00699535/0 |
22 |
58/3 |
5 |
00701427/0 |
6 |
55/3 |
7 |
|
عملیات دفع مواد زائد (تصفیه پسماندها) |
0069993/0 |
14 |
58/2 |
25 |
00700778/0 |
10 |
72/2 |
24 |
|
کنترل بیولوژیکی (کنترل آفات و بیماریها، کاهش خسارت محصولات گیاهی و حفظ تنوع بیولوژیکی و ژنتیکی) |
00700422/0 |
9 |
86/2 |
23 |
007000/0 |
16 |
14/3 |
21 |
|
میزان زیست جرم و ترسیب کربن در جنگلهای طبیعی و دست کاشت و درختکاریها و مراتع |
00701908/0 |
4 |
17/3 |
12 |
00701315/0 |
9 |
22/3 |
16 |
|
نقش جنگلها و مراتع حاشیهای در بهبود فرآیندهای اکولوژیک |
00704863/0 |
1 |
17/3 |
13 |
00708956/0 |
2 |
42/3 |
11 |
|
میزان تثبیت سالانه شنهای روان و کویرزایی توسط کاشت درختان و درختچهها |
00700002/0 |
13 |
20/3 |
11 |
00699827/0 |
22 |
44/3 |
10 |
جدول4- درجه اهمیت شاخصهای اقتصادی، اجتماعی بر اساس تکنیک انتروپی و طیف لیکرت
|
معیار6: حفظ و توسعه عملکرد شرایط اقتصادی |
اعضای هیات علمی |
متخصصان |
||||||
|
تکنیک انتروپی |
طیف لیکرت |
تکنیک انتروپی |
طیف لیکرت |
|||||
|
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
|
|
ارزش تولید، مصرف، واردات و صادرات تولیدات غیرچوبی (فرعی) و چوبی |
0070058/0 |
8 |
54/2 |
11 |
00699406/0 |
14 |
63/2 |
13 |
|
ارزش و میزان سرمایهگذاری در بخش جنگل، مرتع و صنایع ثانویه بر اساس تولیدات جنگلی و مرتعی |
0070000/0 |
9 |
45/2 |
15 |
00699536/0 |
11 |
72/2 |
11 |
|
ارزش حاصله از انرژی بیوماس |
00699514/0 |
12 |
87/2 |
8 |
00700410/0 |
4 |
97/2 |
8 |
|
ارزش تفرج |
0069845/0 |
17 |
5/4 |
2 |
00699391/0 |
15 |
16/4 |
2 |
|
ارزش مواد معدنی موجود در منطقه |
00700367/0 |
5 |
62/2 |
9 |
00699478/0 |
12 |
80/2 |
10 |
|
ارزشهای ملی و جهانی(مثل جذب دیاکسید کربن، ترسیب کربن و ....) |
00698845/0 |
16 |
04/4 |
3 |
00699639/0 |
10 |
94/3 |
3 |
|
ارزش زیباشناختی(لذت بردن و بهرهمندی از چشماندازها) |
00698396/0 |
18 |
62/4 |
1 |
00699827/0 |
8 |
38/4 |
1 |
|
ارزش حیات وحش منطقه |
00700570/0 |
4 |
04/3 |
6 |
00700410/0 |
5 |
08/3 |
7 |
|
توازن تجارت جنگل و سهم بخش جنگل درGNP / GDP |
00699624/0 |
10 |
54/2 |
12 |
00698763/0 |
18 |
72/2 |
12 |
|
توازن تجارت مرتع و سهم بخش مرتع درGNP / GDP |
00699603/0 |
11 |
62/2 |
10 |
00699164/0 |
16 |
83/2 |
9 |
|
متوسط نیاز و مصرف سالانه سرانه چوب سوخت |
00700176/0 |
7 |
16/2 |
16 |
00699779/0 |
9 |
33/2 |
16 |
|
ظرفیت بهره وری توریستی از منطقه |
00698879/0 |
15 |
04/4 |
4 |
00699119/0 |
17 |
69/3 |
4 |
|
سهم بهرهبرداران از مرتع |
0070297/0 |
2 |
54/2 |
13 |
00700714/0 |
3 |
55/2 |
15 |
|
تعداد دام |
00700841/0 |
3 |
54/2 |
14 |
00701226/0 |
1 |
58/2 |
14 |
|
سابقه بهره برداران |
00700347/0 |
6 |
08/2 |
17 |
00700286/0 |
6 |
22/2 |
18 |
|
جوامع انسانی مجاور پارک (روستاها) |
00699251/0 |
14 |
16/3 |
5 |
0069942/0 |
13 |
13/3 |
5 |
|
هزینه برای فعالیتهای احیایی |
00699436/0 |
13 |
3 |
7 |
0070006/0 |
7 |
11/3 |
6 |
|
نرخ بازگشت سرمایه برای بکارگیری دامهای مراتع |
0070478/0 |
1 |
2 |
18 |
0070075/0 |
2 |
27/2 |
17 |
|
معیار7: حفظ،توسعه عملکرد شرایط اجتماعی |
تکنیک انتروپی |
طیف لیکرت |
تکنیک انتروپی |
طیف لیکرت |
||||
|
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
|
|
سهم و نقش بخش جنگل در ایجاد اشتغال |
00699416/0 |
11 |
3 |
13 |
00698182/0 |
18 |
22/3 |
11 |
|
سهم و نقش بخش مرتع در ایجاد اشتغال |
00698931/0 |
17 |
91/2 |
14 |
00698643/0 |
15 |
02/3 |
14 |
|
سهم فوائد حاصله از سطوح جنگلی و مرتعی در درآمد خانوادگی جوامع منطقه |
00699490/0 |
10 |
25/3 |
11 |
00698126/0 |
20 |
19/3 |
12 |
|
بهبود در معیشت جوامع وابسته |
00699124/0 |
16 |
58/3 |
5 |
00698182/0 |
19 |
61/3 |
2 |
|
کمک به توسعه کشاورزی |
0070031/0 |
4 |
41/2 |
18 |
00700083/0 |
4 |
63/2 |
17 |
|
کمک به امنیت غذایی |
00699354/0 |
13 |
79/2 |
15 |
00699513/0 |
7 |
3 |
15 |
|
نقش پارک در ارتقاء ساختارهای اجتماعی جوامع محلی و نظامهای عرفی |
00699787/0 |
5 |
29/3 |
10 |
0069836/0 |
17 |
19/3 |
13 |
|
علایق و کمکهای جوامع روستایی، رسانههای گروهی، مردم، NGOها، سیاستمداران و عموم مردم برای حفاظت و توسعه پارک |
00698791/0 |
19 |
95/3 |
1 |
00698779/0 |
12 |
83/3 |
1 |
|
جمعیت جوامع محلی وابسته به جنگل و مرتع (حضور مردم بومی) (نرخ رشد، نرخ مهاجرت، تراکم جمعیت) |
00698842/0 |
18 |
75/3 |
2 |
00698643/0 |
16 |
58/3 |
4 |
|
سهم پارک در فرهنگ عامه (دانش بومی، باورهای محلی) و آموزش عمومی با تأکید بر ارزشهای اسلامی |
00698772/0 |
20 |
41/3 |
10 |
00698718/0 |
13 |
5/3 |
6 |
|
مالکیت اراضی |
00700768/0 |
1 |
75/2 |
16 |
00700894/0 |
3 |
72/2 |
16 |
|
افزایش بهرهوری نظامهای بهرهبرداری از جنگل |
00699601/0 |
9 |
41/2 |
19 |
00699184/0 |
9 |
58/2 |
19 |
|
وجود ساختمانهای سنتی و دارای ارزش تاریخی |
00699244/0 |
14 |
62/3 |
4 |
00699444/0 |
8 |
55/3 |
5 |
|
مناطق ژئوتوریستی و باستانی |
00699197/0 |
15 |
70/3 |
3 |
0069892/0 |
11 |
61/3 |
3 |
|
آرامگاههای تاریخی |
00699645/0 |
8 |
41/3 |
7 |
0069913/0 |
10 |
30/3 |
9 |
|
راهها یا پلهای تاریخی |
00699656/0 |
7 |
37/3 |
9 |
00700083/0 |
5 |
27/3 |
10 |
|
کانکنی (غارها) |
0069969/0 |
5 |
16/3 |
12 |
00698718/0 |
14 |
33/3 |
8 |
|
وضعیت چرا |
00700477/0 |
2 |
29/2 |
20 |
00701130/0 |
2 |
55/2 |
20 |
|
طول مدت سکونت جوامع (بومی، مهاجر بیشتر و کمتر از 5 سال) |
00700239/0 |
3 |
54/2 |
19 |
00701174/0 |
1 |
63/2 |
18 |
|
نرخ فقر جوامع اطراف |
00699664/0 |
12 |
41/3 |
8 |
00699984/0 |
6 |
44/3 |
7 |
نتایج اولویتبندی معیارها بر اساس طیف لیکرت و تکنیک انتروپی
نتایج حاصل از اولویتبندی معیارها بر اساس طیف لیکرت و تکنیک انتروپی در جدول 5 نشان داده شده است.
جدول5- محاسبه وزن معیارها بر اساس طیف لیکرت و تکنیک انتروپی
|
معیارها |
اعضای هیات علمی |
متخصصان |
||||||
|
تکنیک انتروپی |
طیف لیکرت |
تکنیک انتروپی |
طیف لیکرت |
|||||
|
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
وزن نهایی |
اولویت |
|
|
گستره منابع جنگلی |
0096537/0 |
6 |
24/3 |
2 |
09579069/0 |
6 |
52/3 |
2 |
|
حفاظت از تنوع زیستی |
1402171/0 |
2 |
50/3 |
1 |
14056923/0 |
2 |
67/3 |
1 |
|
سلامتی و زندهمانی |
0771892/0 |
7 |
9/2 |
7 |
07721728/0 |
7 |
29/3 |
5 |
|
ظرفیت و عملکرد تولید |
1121251/0 |
5 |
95/2 |
6 |
112331595/0 |
5 |
32/3 |
4 |
|
عملکردهای زیست محیطی و حمایتی |
21709085/0 |
1 |
04/3 |
4 |
21732681/0 |
1 |
43/3 |
3 |
|
عملکردهای اقتصادی |
12602137/0 |
4 |
96/2 |
5 |
12597403/0 |
4 |
09/3 |
7 |
|
عملکردهای اجتماعی |
13990528/0 |
3 |
15/3 |
3 |
13985914/0 |
3 |
26/3 |
6 |
بحث و نتیجهگیری
جهت ارزیابی پارکهای ملی، قبل از هر امری باید معیارها و شاخصهای موثر در ارزیابی پارکهای ملی را از نقطه نظر اکولوژی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی شناسایی و گردآوری نمود. از اینرو در این مطالعه با استفاده از روش دلفی معیارها و شاخصهای جهانی که در ارزیابی پارکهای ملی نقش دارند گردآوری، تعیین شدند. زیرا این روش یکی از روشهای مؤثر برای انتخاب معیارها و
شاخصهای ارزیابی اکوسیستمهای طبیعی، مناطق حفاظت شده و پارکهای ملی است (7). از سوی دیگر برای پی بردن به عمق نظرات افراد تحت مطالعه وقتی که جمع کردن افراد و بحث کردن در مورد مسالهای مشکل است این روش کارایی بیشتری نسبت به روشهای کمی دارد (13 و 4). در این روش کیفی بر خلاف روشهای کمی، انتخاب متخصصین در زمینه مورد تحقیق غیر تصادفی بوده و از افراد مطلع استفاده میشود (22). در این مطالعه در پایان مرحله اول پس از جمعآوری پاسخ اعضای گروه دلفی و خلاصه کردن، اصلاح و ادغام معیارها و شاخصها، مجموعاً 7 معیار و 129 شاخص انتخاب شد و در مرحله دوم درجه اهمیت معیارها و شاخصها طبق نظر پاسخدهندگان با استفاده از طیف لیکرت (جدول1) مشخص گردید. نتایج حاصل از پرسشنامهی مرحله آخر روش دلفی بعد از اصلاح و ادغام معیارها و شاخصهای مشابه نشان داد که در مجموع 7 معیار و 91 شاخص اکولوژی، 18شاخص اقتصادی و 20 شاخص اجتماعی به عنوان شاخصهای اثرگذار در ارزیابی پارکهای ملی از دیدگاه افراد مورد مطالعه هستند (جدول 2، 3 و 4). کبیریهندی و همکاران نیز (2013) روش دلفی را برای تعیین و طبقهبندی معیارهای گزینش مناطق حفاظت شده مورد استفاده قرار دادند. در نهایت از میان 12 معیار گردآوری شده شش معیار اصلی را به عنوان معیارهای گزینش و مکانیابی پهنههای حفاظتی ارائه نمودند(13). نتایج تحقیق آنها با نتایج تحقیق اخیر در ارائه تعداد معیار همخوانی دارد. البته برزهکار (2011) معیارها و شاخصهای اکوتوریسم پایدار را در منطقه 2000 و 3000 شمال ایران شناسایی نمودند و در پایان مراحل دلفی، پنج معیار و 61 شاخص را معرفی نمودند(3). همچنین موشِرا و کروز[9] (2015)، معیارها و شاخصهای ارزیابی اکوسیستمهای طبیعی لهستان را توسط 37 متخصص تعیین نمودند و در نهایت نه معیار در زمینه ارزیابی اکوسیستمهای طبیعی ارائه دادند. نتایج تحقیقات اخیر تا حدودی با نتایج این تحقیق همخوانی دارد(15). طبق نتایج جداول (3و2) درجه اهمیت و تأثیرگذاری وزنی هر یک از شاخصها و معیارهای اکولوژی بر روی پارک ملی بر اساس طیف لیکرت از دو دیدگاه علمی و عملی از جنبه معیار گستره منابع جنگلی، شاخصهایسطح جنگلهای بکر، سطح جنگلها با تاج پوشش بیشتر از 90%، سطح جنگلها و مراتع ثبت میراث طبیعی و طبق معیار حفاظت از تنوع زیستی، شاخصهای تنوع گونههای گیاهی و جانوری مرتعی، شاخص یا منحصر به فرد بودن منطقه، سطح مناطق چهارگانه جنگلی، مناطق شکار ممنوع و زیست بومهای حساس و طبق معیار سلامتی و زندهمانی، شاخصهای مساحت و درصدی از جنگلها (جنگلهای طبیعی و جنگلکاریها) و مراتع که تحت تأثیر آتشسوزیهای طبیعی، طوفان، آفات و امراض، خشکسالی، حیوانات وحشی، سطح جنگلهای طبیعی با زادآوری مناسب، شیوع بیماری برگزدایی و طبق معیار ظرفیت و عملکرد تولید، شاخصهای میزان خدمات اکوتوریسم، ارزش خدمات ثانویه (پرورش ماهی، زنبورداری، تولید قارچ و ....)، کاهش میزان قاچاق چوب و طبق معیار عملکردهای زیست محیطی و حمایتی شاخصهای نواحی مدیریت شده برای حمایت، حفاظت خاک و افزایش حاصلخیزی خاک، نقش جنگلها و مراتع در کاهش و کنترل فرسایش خاک، نواحی مدیریت شده برای اهداف تفریحی و زیبایی منظر به ترتیب اولویتهای اول تا سوم را کسب نمودند. سپاسی (2009) و تیمکو (2010) نیز در مطالعات خود شاخصهای سطح مناطق چهارگانه جنگلی، حساسیت گونههای حیات وحش، محافظت از تنوع زیستی و منابع بیولوژیکی، نقش اکوسیستم طبیعی در جلوگیری از مخاطرات زیست محیطی، کیفیت خاک، آب، زیستگاه و جاذبههای زیباشناسی را جزو شاخصهای برتر در ارزیابی زیست محیطی مناطق حفاظت شده ارائه نمودند که هم راستا با نتایج این تحقیق میباشد(18و20).
نتایج جدول (4) نشان میدهد از جنبه اقتصادی و اجتماعی بر اساس طیف لیکرت در هر دو دیدگاه، شاخصهای ارزش زیباشناختی، ارزش تفرج، ارزشهای ملی و جهانی و از جنبه اجتماعی، شاخصهای علایق و کمکهای جوامع روستایی، رسانههای گروهی، مردم،NGO ها، سیاستمداران و عموم مردم برای حفاظت و توسعه پارک، جمعیت جوامع محلی وابسته به جنگل و مرتع، مناطق ژئوتوریستی و باستانی به ترتیب اولویتهای اول تا سوم را کسب نمودند. نتایج فوق الذکر نشان میدهد جوامع امروزی از دیدگاه اقتصادی، دیگر به جنگل و اکوسیستمهای طبیعی موجود در پارکهای ملی به دیده برداشت چوب و سایر محصولات نگاه نمیکنند و به این باور رسیدهاند پارک ملی مناطق حفاظت شدهای هستند که هر گونه دخل و تصرف در آن ممنوع است. در تحقیقات صحرایی و همکاران (2009) و کبیری هندی و همکاران (2013) نیز، شاخصهای فوق الذکر به عنوان شاخصهای مؤثر در ارزیابی اقتصادی مناطق تحت حفاظت در نظر گرفته شده است(17و10).
از آنجا که بهترین راه برای حفاظت و توسعه پارکهای ملی، مناطق حفاظت شده و منابع طبیعی علایق و کمکهای جوامع روستایی، رسانههای گروهی، سیاستمداران و عموم مردم برای حفاظت و توسعه پارکهای ملی، بهبود در معیشت جوامع وابسته به پارک میباشد از اینرو این شاخصها به عنوان شاخصهای بسیار با اهمیت در ارزیابی پارکهای ملی از دیدگاه اجتماعی شناخته شدند. یوآنگ و همکاران (2013) نیز در مطالعه خود شاخص حضور مردم بومی را به عنوان شاخص مهمی در حفاظت از تنوع زیستی مناطق حفاظت شده اسکاتلند بیان نمودند.
طبق نتایج جداول (3،2و 4) درجه اهمیت و تأثیرگذاری وزنی هر یک از شاخصها و معیارهای اکولوژی بر روی پارک ملی از هر دو دیدگاه علمی و عملی بر اساس تکنیک انتروپی، از جنبه اکولوژی طبق معیار گستره منابع جنگلی، شاخصهای سطح و درصد جنگلها و دیگر اراضی چوبده از قبیل جنگلکاریها، آگروفارستری و کمربندهای سبز به همراه تغییراتشان (جنگلزدایی، واکاری و تبدیل) در یک بازه زمانی، زونبندی و تعیین زون
ضربهگیر، سطح و درصد مراتع به همراه تغییراتشان در یک بازه زمانی و طبق معیار حفاظت از تنوع زیستی، شاخصهای وسعت تودههای آمیخته، مهاجرت یا عادات فصلی یا روزانه گونههای حیاتوحش، سطوح جوامع گونههای ویژه و کلیدی نسبت به سطح کل پارک و طبق معیار سلامتی و زندهمانی، شاخصهای روند تولید محصول، شیوع بیماری برگزدایی، رقابت گونههای شاخص پارک و طبق معیار ظرفیت و عملکرد تولید، شاخصهای مقدار تولید محصولات غیر چوبی مراتع از قبیل غذا، مواد خام، گیاهان دارویی و معطره، منابع تزئینی و آرایشی و ...، میزان برداشت محصولات چوبی، مقدار تولید محصولات غیرچوبی جنگل از قبیل
غذا، مواد خام، گیاهان دارویی و معطره، منابع تزئینی و طبق معیار عملکردهای زیست محیطی و حمایتی شاخصهای نقش جنگلها و مراتع حاشیهای در بهبود فرآیندهای اکولوژیک، متوسط ارتفاع از سطح دریا، تراکم
میکرو تراسها به ترتیب به عنوان اولویتهای اول تا سوم را کسب نمودند. نتایج جدول (4) نشان میدهد از جنبه اقتصادی و اجتماعی بر اساس تکنیک انتروپی از دیدگاه علمی و عملی، شاخصهای نرخ بازگشت سرمایه برای بکارگیری دامهای مراتع، سهم بهرهبرداران از مرتع، تعداد دام و از جنبه اجتماعی، شاخصهای مالکیت اراضی، وضعیت چرا، طول مدت سکونت جوامع (بومی، مهاجر بیشتر و کمتر از 5 سال) به ترتیب اولویتهای بالاتر را کسب نمودند.
جمعبندی نتایج جدول3،2و4 نشان میدهد که ترتیب اولویتبندی شاخصهای مطرح شده بر اساس تکنیک انتروپی و لیکرت کاملاً با هم متفاوت میباشند، به طوری که بر اساس تکنیک انتروپی از دیدگاه علمی، شاخص سطح جنگل بکر با وزن (006994/0) و از دیدگاه عملی با وزن (006996/0) در اولویت هشتم قرار دارد در صورتی که این شاخص بر اساس اولویتبندی حاصل از طیف لیکرت با وزن (29/4) در اولویت اول میباشد. شاخص وسعت تودههای آمیخته بر اساس تکنیک انتروپی، با وزن (007133/0) در اولویت اول قرار دارد، در صورتی که بر اساس اولویتبندی حاصل از طیف لیکرت با وزن (08/3) در اولویت هفدهم میباشد. در سایر شاخصها نیز اولویتبندی بر اساس تکنیک انتروپی و طیف لیکرت متفاوت میباشد.
تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از اولویتبندی معیارهای اکولوژی، اقتصادی و اجتماعی ارزیابی
پارکهای ملی در جدول 5 بر اساس تکنیک انتروپی نشان میدهد که از هر دو دیدگاه علمی و عملی، معیارهای عملکردهای زیست محیطی، حمایتی و حفاظت از تنوع زیستی و گستره منابع جنگلی از جنبه اکولوژی به عنوان مهمترین معیارهای موثر در پارک ملی تعیین شده است، اما معیار حفاظت از تنوع زیستی با رتبه مبتنی بر میانگبن وزنی بیشتر بر اساس شاخص حاصل از طیف لیکرت دارای اولویت اول، گویای این مطلب است و اهمیت و نقش این معیار را در مقوله ارزیابی پارک ملی بیش از بیش روشنتر میسازد.
به عبارت دیگر این نتیجه بیانگر این موضوع است که یکی از راهها برای حفظ تنوع زیستی اختصاص اکوسیستمها و منابع طبیعی به مناطق حفاظت شده و پارکهای ملی میباشد تا میزان تنوع زیستی در سطح و میزان بالاتری حفظ شود و بتوان در شرایط فعلی یا آینده از
ارزشهای تنوع زیستی موجود استفاده به عمل آید. مجنونیان (2000) نیز در تحقیقات خود بیان نمود ایجاد مناطق حفاظت شده از جمله
پارکهای ملی تلاش آگاهانهای برای حمایت از آخرین بازمانده تنوع زیستی است که کم و بیش در روند توسعه ناپایدار کنونی ویژگیهای طبیعی خود را حفظ کردهاند(14).
جمعبندی نتایج اولویتبندی معیارهای اکولوژی، اقتصادی و اجتماعی بر اساس تکنیک انتروپی و طیف لیکرت از هر دو دیدگاه علمی (اعضای هیأت علمی دانشگاهها) و عملی (متخصصان محیط زیستی در سازمانها)، نشان میدهد که تفاوتی بسیار جزئی در اولویتبندی معیارها از دو دیدگاه علمی و عملی وجود دارد اما در خصوص اولویتبندی شاخصها میتوان اینطور برداشت نمود که با توجه به نتایج و نیز چارچوب تئوریکی تکنیک انتروپی، نتایج مربوط به روش انتروپی قابلیت اتکا بیشتری در محاسبه اوزان شاخصها دارد. اما در اولویتبندی شاخصها کمتر کاربرد دارد و بهتر است در وزندهیها مورد توجه قرار گیرد (هر چند که لازم است اشاره شود که بسته به ماهیت موضوع مورد بررسی، هر یک از دو روش مذکور در جایگاه خود از اهمیت و مزیت ویژهای برخوردار خواهند بود).
References
[1] دانشجوی دکتری جنگلداری دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری، دانشکده منابع طبیعی ساری، ایران.
*نویسنده مسئول: (Sareh.Hosseini65@gmail.com)
[2] دانشیار گروه جنگلداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، دانشکده منابع طبیعی ساری، ایران.
[3] دانشیار گروه اقتصاد کشاورزی، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری، دانشکده منابع طبیعی ساری، ایران.
[4] . Munroe
[5] . Timko
[6] . Gulnaz
[7] . Young
[8] . Sherrouse
[9] . Mociora, Kruse
)